İnternet Alan Adı Hukuku: Dijital Varlığınızı Koruma Rehberi
- Hasan İmer
- 23 Haz
- 5 dakikada okunur
Giriş
İnternet çağında alan adları (domain name), bir web sitesinin dijital adresi ve markaların çevrimiçi vitrinidir. Siber uzayda adeta birer marka işlevi gören alan adları, 5 milyardan fazla internet kullanıcısının bulunduğu dünyada işletmeler ve tüketiciler için büyük önem taşır. Öyle ki günümüzde bazı alan adları neredeyse işletmelerin “dijital şubesi” veya “işletme yeri” niteliğindedir. Bu nedenle internet alan adları hem teknik hem hukuki boyutlarıyla, hukukun göz ardı edemeyeceği kadar değerli hale gelmiştir.
Bu rehberde, alan adı hukukunun temel kavramlarını ve güncel uygulamalarını sade ve anlaşılır bir dille ele alacağız. İlk olarak alan adlarının ne olduğu ve nasıl çalıştığı açıklanacak, ardından alan adlarının hukuki niteliğine ve markalarla ilişkisine değinilecektir. Cybersquatting (alan adı gaspları) olgusunu ve bunun nasıl önlenebileceğini inceledikten sonra, Türkiye’de ve dünyada alan adı uyuşmazlıklarının çözüm yöntemlerini (TRABİS, UDRP) karşılaştırmalı olarak anlatacağız. Son bölümde ise şirketler için alan adlarını korumaya yönelik pratik bir kontrol listesi sunacağız.
İnternet Alan Adı Nedir ve Nasıl Çalışır?
Basit ifadeyle, internet alan adı, bir web sitesinin internetteki adresini gösteren, harf ve kelimelerden oluşan benzersiz bir isimdir. Teknik olarak, tarayıcıya yazdığımız www.ornekfirma.com.tr gibi bir alan adı, arka planda bir dizi sayısal IP adresine karşılık gelir. Bu sayede kullanıcılar karmaşık sayıları hatırlamak zorunda kalmaz.
Alan adları Domain Name System (DNS) adı verilen küresel bir sistem sayesinde çalışır. Bir kullanıcı tarayıcısına bir alan adı girdiğinde, DNS sunucuları bu alan adının hangi sunucuda barındığını bulur ve kullanıcının isteğini o sunucuya yönlendirir. Kısaca alan adları, internetin telefon rehberi gibi çalışarak, kolay hatırlanabilir adları sunucu adreslerine çevirir.
Alan adları hiyerarşik bir yapıya sahiptir. Örneğin www.ornekfirma.com.tr adresinde:
.tr: Ülke kodlu üst düzey alan adını (Türkiye)
.com: İkinci düzey alan adını (ticari kuruluşlar)
ornekfirma: Asıl alan adını (firma adı) gösterir.
.tr uzantılı alan adlarının tahsisi, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) denetiminde yürütülmektedir.
Alan Adlarının Hukuki Niteliği Nedir?
Alan adlarının hukuki niteliği uzun süre tartışılmıştır. Başlangıçta sadece teknik bir adres olarak görülse de bu yaklaşım geçerliliğini yitirmiştir. Günümüzde internet alan adları, markalar ve ticaret unvanları gibi ayırt edici adlar olarak kabul edilmekte ve işletmelerin dijital kimliğinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.
Güncel hukuki bakış açısına göre, alan adları tam anlamıyla bir “fikri mülkiyet hakkı” olmasa da kendine özgü (sui generis) bir haktır ve ekonomik değeri olan bir varlık niteliği taşır. Nitekim 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre alan adları, şirketlere ayni sermaye olarak konulabilmektedir. Bu durum, alan adlarının devredilebilir ve ekonomik değeri olan malvarlığı unsurları olarak görüldüğünü kanıtlar. Özetle, bir alan adı sadece teknik bir adres değil, aynı zamanda şirketlerin ticari değerini temsil eden, hukuken korunmaya değer bir isim hakkıdır.
Markaların Alan Adı Olarak Kullanılması: Avantajlar ve Riskler
İşletmeler için sahip oldukları markaları alan adı olarak kullanmak, dijital pazarlamada güçlü bir stratejidir.
Avantajları:
Kolay Erişim: Tüketiciler, markanızla aynı olan alan adı sayesinde web sitenizi kolayca bulur.
Güven ve İtibar: Marka ile uyumlu bir alan adı, müşteri nezdinde güven ve profesyonellik algısını güçlendirir.
Marka Bilinirliği: Çevrimiçi görünürlüğü artırarak markanın dijital kimliğini pekiştirir.
Satış Kanalı: Popüler alan adları, fiziksel bir mağaza gibi doğrudan satış ve gelir kanalı işlevi görebilir.
Riskleri:
"İlk Gelen Alır" Prensibi: Markanızı alan adı olarak tescil ettirmekte gecikirseniz, bir başkası onu kayıt ettirebilir.
Hak Kaybı Riski: Yargıtay'ın da belirttiği gibi, alan adının tescili marka tescilinden önce ise sonradan alınan marka hakkına dayanarak talepte bulunmak zorlaşabilir. Bu durum, alan adını erken tescil etmenin önemini ortaya koymaktadır.
Hukuki İhlaller: Başkasının markasını içeren bir alan adı kullanmak, marka hakkına tecavüz ve haksız rekabet davalarına yol açabilir. Örneğin, Yargıtay bir kararında "Garanti" markası ile <garantikolay.com> alan adının kullanılmasının marka tecavüzü oluşturduğuna hükmetmiştir.
Cybersquatting (Alan Adı Gaspı) Nedir ve Nasıl Önlenir?
Cybersquatting veya Türkçesiyle alan adı gaspı, başkasına ait tanınmış bir marka, şirket ismi veya kişi adını içeren alan adlarının kötü niyetle tescil edilmesidir. Alan adı korsanları (cybersquatters), bu alan adlarını daha sonra hak sahibine yüksek bir bedelle satmayı veya site trafiğinden haksız kazanç elde etmeyi hedefler.
Alan adı gaspı, markanızın itibarına zarar verebilir ve müşteri kaybına neden olabilir. Bunun önüne geçmek için en etkili yöntem, proaktif davranmaktır. Markalarınızın ve ticari unvanlarınızın .com, .com.tr gibi yaygın uzantılarını vakit kaybetmeden tescil ettirmelisiniz. Hatta Google gibi büyük markaların yaptığı gibi, isminizin yaygın yazım hatalarını içeren alan adlarını (typosquatting) da alarak kötü niyetli kişileri engelleyebilirsiniz.
Alan Adı Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları: UDRP ve TRABİS
Alan adı uyuşmazlıkları, genellikle mahkemelere gitmeden, hızlı ve daha az maliyetli olan alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizmaları (AUÇM) ile çözülür.
Dünya genelinde en yaygın sistem, ICANN tarafından oluşturulan UDRP (Uniform Domain-Name Dispute-Resolution Policy)'dir. Türkiye’de ise .tr uzantılı alan adları için BTK tarafından kurulan TRABİS sistemi ve yetkilendirilmiş Uyuşmazlık Çözüm Hizmet Sağlayıcıları (UÇHS) devreye girmiştir. İki sistem arasındaki temel farklar şunlardır:
Kriter | ICANN - UDRP | BTK - TRABİS (UÇHS) |
Kapsam | Genel üst düzey alan adları (.com, .net, .org vb.) | |
Dayanak Haklar | Genellikle tescilli markalar | Tescilli markalar, ticaret unvanı, işletme adı gibi tescilsiz ama kullanılan haklar da dikkate alınır. |
Kötü Niyet Şartı | Alan adının kötü niyetle tescil edilmiş olması VE kötü niyetle kullanılıyor olması gerekir. (Kümülatif Şart) | Alan adının kötü niyetle tahsis ettirilmiş olması VEYA kötü niyetle kullanılıyor olması yeterlidir. (Alternatif Şart) |
Avantajı | Uluslararası geçerliliği yüksek, köklü içtihat birikimi. | "Veya" koşulu sayesinde şikayetçi için ispat kolaylığı, tescilsiz haklara da koruma sağlaması. |
Türkiye'deki TRABİS mekanizması, özellikle kötü niyet koşulundaki esneklik sayesinde hak sahiplerine önemli bir avantaj sağlamaktadır.
Proaktif Koruma: Şirketler İçin Alan Adı Güvenliği Kontrol Listesi
Dijital varlıklarınızı korumak bir defalık bir işlem değil, sürekli bir yönetim sürecidir. Aşağıdaki kontrol listesi, şirketinizin alan adı portföyünü güvence altına almanıza yardımcı olacaktır.
✅ Öncelikli Tescil: Ana markanızı içeren .com ve .com.tr uzantılarını derhal tescil ettirin.
✅ Defansif Tescil: Markanızın yaygın yazım hatalarını (typosquatting), Türkçe karakterli/karaktersiz versiyonlarını ve olası varyasyonlarını da tescil ederek koruma kalkanı oluşturun.
✅ Marka Tescili: Alan adınızı yasal olarak en güçlü şekilde korumak için markanızı TÜRKPATENT nezdinde tescil ettirin.
✅ Aktif İzleme: Markanızla benzer alan adlarının tescil edilip edilmediğini periyodik olarak kontrol edin veya profesyonel "domain watch" hizmeti alın.
✅ Kurumsal Politika: Alan adı yenileme tarihlerini takip etmek için sorumlu bir kişi/departman belirleyin ve otomatik yenileme özelliğini aktif hale getirin.
✅ Güvenlik Önlemleri: Alan adı panelinize erişim için iki faktörlü kimlik doğrulama (2FA) kullanın ve transfer kilidini (Registrar Lock) aktif tutun.
✅ Hukuki Hazırlık: Bir ihlal tespit ettiğinizde, süreci yönetmek için uzman bir hukuk ofisi ile iletişim kurmaya hazır olun.
Sonuç
İnternet alan adları, günümüzün dijital ekonomisinde markaların en stratejik varlıklarından biridir. Teknik bir adresten çok daha fazlası olan alan adları, bir şirketin itibarını, müşteri ilişkilerini ve gelirlerini doğrudan etkiler. Türkiye’de TRABİS sisteminin devreye girmesiyle, hak sahipleri için daha hızlı ve etkin koruma yolları ortaya çıkmıştır.
En iyi strateji, sorun çıkmadan önleyici adımlar atmaktır. Erken tescil, düzenli takip ve doğru güvenlik önlemleriyle dijital kimliğinizi siber uzayda güvenceye alabilirsiniz. Unutulmamalıdır ki dijital dünyada itibarı korumak, en az fiziksel dünyadaki kadar kritik ve uzmanlık gerektiren bir uğraştır.
Bu blog yazısı, genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır ve hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Şirketinizin alan adı portföyünü hukuki olarak güvence altına almak veya mevcut bir uyuşmazlığı çözmek için profesyonel hukuki danışmanlık hizmeti almanızı öneririz. Stratejinizi birlikte oluşturmak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Yorumlar